• Latest news

Թմրամոլը կտրել է երակները. Ի՞նչ խնդիրներ է թաքցնում մեթադոնային բուժումը Հայաստանում

1 մայիսի, 2016  15:27

Մի քանի օր առաջ Ռուբենն իսկական դժոխքի միջով է անցել, որը հավանաբար դեռ երկար չի մոռանա: Ռուբենը ՄԻԱՎ ունի եւ թմրանյութային կախվածություն եւ վերջին տարիների ընթացքում նա մեթադոնային փոխարինող բուժում է ստացել: Վերջերս նրա մեզի անալիզում չթույլատրված թմրանյութեր հայտնաբերելով` բժիշկները նրան հանել են ծրագրից եւ զրկել են մետադոնից: Սարսափելի ցավերը եւ «լոմկան», որոնք հաջորդել են նյութի բացակայությանը, որին սովորել էր նրա օրգանիզմը, քիչ էր մնում նրան ինքնասպանության դրդեին: 

40-ամյա Ռուբենը (հերոսի անունը փոփոխվել է նրա խնդրանքով) NEWS.am Medicine-ի թղթակցի հետ զրույցում խոստովանել է, որ վերջին երկու տարվա ընթացքում նա իրոք երկու «խախտում» է թույլ տվել. մի անգամ նա մարիխուանա է ծխել, մյուս անգամ մեզի անալիզ է հանձնել մեկ ուրիշ հիվանդի փոխարեն, որովհետեւ, ի տարբերություն վերջինիս, «մաքուր» է եղել: Երկու դեպքում էլ բժիշկներն ու ոստիկանության աշխատակիցներն ամեն ինչ իմացել են եւ նրան խիստ դիտողություն են արել, սակայն չեն տուգանել եւ չեն հանել փոխարինող բուժման ծրագրից: 

Մեթադոնը օպիոիդների խմբից դեղամիջոց է, որն այսօր բժշկության մեջ օգտագործվում է որպես փոխարինող թերապիա թմրանյութից կախվածության դեպքում: Հենց մեթադոնային բուժումն է Ռուբենին օգնել հրաժարվել այլ թմրանյութերից եւ աշխատանք գտնել: Միաժամանակ հակառետրովիրուսային թերապիան (ՀՌՎ) օգնում է ՄԻԱՎ-ը վերահսկողության տակ պահել` Ռուբենին հնարավորություն տալով ապրել նորմալ, լիարժեք կյանքով:  

Վերջին անգամ, երբ Ռուբենը կլինիկա է եկել լյարդը ստուգելու, նրան նաեւ ուղարկել են մեզի անալիզ հանձնելու, որում օպիատների եւ քնաբերի հետքեր են գտել: Ռուբենը պնդել է, որ միայն քնաբեր է ընդունել, բայց բժիշկները նրան չեն հավատացել եւ որոշել են նրան հանել մեթադոնային բուժման ծրագրից: 

Մի քանի օրից Ռուբենի մոտ ուժեղ ցավեր են սկսվել, եւ նարկոլոգիական կենտրոնում նրան միակ այլընտրանքն են առաջարկել` դետոքսիֆիկացիոն բուժում, ինչին Ռուբենը համաձայնել է. այլ ընտրություն չի ունեցել, չէր էլ ուզում վերադառնալ անօրինական թմրանյութերի:  

«Առաջին օրը տանելի էր, բայց երկրորդ օրը սկսեցի ուղղակի մեռնել ցավից: Ես բժիշկներին աղաչում էի ինձ որեւէ բան տալ, բայց ոչինչ չարեցին», - պատմել է Ռուբենը: 

Ցավազրկողը, որը նրան տալիս էին դետոքսիֆիկացիայի շրջանակում, քիչ էր օգնում: Գիշերը  Ռուբենն ընդամենը 2 ժամ էր քնում. արթնանում էր սառը քրտինքի մեջ, տենդով: Ի վերջո փակվել է զուգարանում եւ կտրել է ձեռքի երակները:

Պատահածից հետո նարկոլոգները Ռուբենին խոստացել են նրան վերականգնել մեթադոնային բուժման ծրագրում, եթե նոր անալիզը ցույց տա, որ նա իրոք այլ թմրանյութեր չի օգտագործել: Ինքը` Ռուբենը, սպասելու գործընթացում, ինչպես պատմել է NEWS.am Medicine-ի թղթակցին, մտածում էր, որ հաջորդ անգամ իր կոկորդը կկտրի:  

Ռուբենին դարձյալ ներառել են փոխարինող մեթադոնային թերապիայի ծրագրում, սակայն այդ մի քանի օրը, իր խոսքերով, նա երբեք չի մոռանա:

Ռուբենն իհարկե Հայաստանում միակ մարդը չէ, որին «ռեժիմի խանգարման» պատճառով հանել են կամ ցանկացել են հանել մեթադոնային բուժման ծրագրից:  

NEWS.am Medicine-ի թղթակցի հետ զրույցում «Իրական աշխարհ, իրական մարդիկ» նախաձեռնության անդամ Հովհաննես Մադոյանը նշել է, որ մեթադոնային բուժում անցկացվում է աշխարհի շատ երկրներում, սակայն ոչ մի տեղ այլ թմրանյութերի միանգամյա  օգտագործման փաստը պատճառ չի հանդիսանում մարդուն ծրագրից հանելու համար: Ամբողջ աշխարհում թմրանյութերից կախվածությունը հիվանդություն է համարվում, ցանկացած այլ հիվանդության նման, եւ «ռեժիմի խախտման» պատճառով չի կարելի մարդուն զրկել անհրաժեշտ բուժումից:

Նրա խոսքով, հիմնական խնդիրն այն է, որ Հայաստանում մեթադոնային բուժում իրականացնող մարդիկ այնքան էլ ճիշտ չեն պատկերացնում այդ բուժման իմաստը եւ նպատակը: Նրանք կարծում են, որ մեթադոնային բուժումը կարող է եւ պետք է հանգեցնի թմրանյութից կախվածության վերացման, այսինքն` նման բուժում ստացող հիվանդը պիտի անմիջապես եւ ընդմիշտ հրաժարվի թմրանյութերից եւ ամբողջությամբ փոխվի: Սակայն աշխարհում առայժմ չկան թմրանյութից կախվածության բուժման այդքան արդյունավետ միջոցներ. Նույնիսկ բուժման այսպես կոչված Մինեսոտյան մոդելը, որը երկար ռեաբիլիտացիա է ընդգրկում, դեպքերի ընդամենը 30 տոկոսում է հանգեցնում 5-ամյա ռեմիսիայի:

Դետոքսիֆիկացիոն բուժման արդյունավետությունն առանց հետագա ռեաբիլիտացիայի ավելի ցածր է. լավագույն դեպքում հիվանդների ընդամենը 8-10 տոկոսն է նման բուժումից հետո մեկ տարով հրաժարվում թմրանյութի օգտագործումից:

Մադոյանի խոսքով, մեթադոնային բուժման իրական նպատակը ոչ թե այն է, որ մարդուն ստիպեն ամբողջությամբ հրաժարվել թմրանյութերից, այլ որ նվազեցնեն անօրինական թմրանյութերի օգտագործման հետ կապված ռիսկերը: Մեթադոնն արտադրվում է որոշակի ստանդարտներին համապատասխան եւ ավելի անվտանգ է սեւ շուկայում գնված թմրանյութերից: Բացի այդ, մեթադոնը խմում են, ոչ թե ներերակային ներարկում են անում, ինչն ընդունումն ավելի անվտանգ է դարձնում եւ նվազեցնում է վարակիչ այնպիսի հիվանդությունների տարածման ռիսկը, ինչպիսին ՄԻԱՎ-ն է եւ հեպատիտ С-ն: Մեթադոնային բուժումն օգնում է նաեւ թմրանյութային կախվածություն ունեցող մարդուն զերծ պահել հանցագործություններից. եթե նա մեթադոն է ստանում եւ չի տառապում ցավերից, ամենայն հավանականությամբ չի փորձի փող ձեռք բերել թմրանյութի համար եւ հեռու կմնա քրեական աշխարհից; եթե 500 մարդ ներարկումային թմրանյութերի փոխարեն մեթադոն են ստանում, նարկոբարոնները նրանց կորցնում են որպես հաճախորդների: 

Այդ ամենը, մասնագետների կարծիքով, կարող է օգնել բարելավել թմրանյութերից կախում ունեցող մարդու սոցիալական վիճակը: Մեթադոնի ճիշտ չափաբաժին ստացող հիվանդը ադեկվատ է, աշխատունակ, նա կարող է աշխատել եւ ապրել լիովին նորմալ կյանքով: Նման բուժումը նաեւ կփրկի նրան անշրջելի հետեւանքներից` գերդոզավորման հետեւանքով մահից, ինֆեկցիաներից, անդամահատումից եւ այլն:

«Այդ ծրագիրը չի կարող անմիջապես փոխել մարդուն: Բայց այն օգնում է կանգնեցնել վարակիչ հիվանդությունների տարածումը եւ հանգեցնում է սեւ շուկայի կրճատման: Ավելին, այդ ծրագիրը մարդուն հնարավորություն է տալիս այնքան երկար ապրել, որ հասցնի փոխել իր կյանքը եւ մի օր նույնիսկ հրաժարվի մետադոնից», - նշել է Հովհաննես Մադոյանը: 

Դեպքեր են լինում, երբ մարդը, աստիճանաբար նվազեցնելով մեթադոնի չափաբաժինը, ի վերջո ամբողջությամբ հրաժարվում է դրանից: Նման իրավիճակում երկարատեւ ռեմիսիայի (թմրամիջոցներից ամբողջապես հրաժարվելու) հավանականությունն անհամեմատ ավելի բարձր է, քան դետոքսիֆիկացիոն բուժումից եւ նույնիսկ հետագա ռեաբիլիտացիայից հետո: 

Լյուքսեմբուրգում, ուր վերջերս մեկնել էր Հովհաննես Մադոյանը, թմրանյութ օգտագործող մարդկանց 70 տոկոսը մեթադոնային բուժում է ստանում: Իհարկե չի կարելի մտածել, թե նրանցից ոչ ոք երբեք չի «խախտում ռեժիմը», սակայն նրանց ոչ ոք չի բացառում բուժման ծրագրից. բոլորը հասկանում են, թե ինչ խնդիրների կհանգեցնի նրանց ծրագրից հանելը: Հայաստանում սակայն դա առայժմ չեն հասկանում: 

Բացի այդ, եթե թմրանյութային կախվածություն ունեցող մարդուն բուժումից կտրեն, նա կտառապի շատ ուժեղ ցավերի պատճառով, նշել է Հովհաննես Մադոյանը: 

«70 մգ մեթադոն ստացող մարդուն նման տառապանքների ուղարկելը ուղղակի սադիզմ է: Իսկ բժշկին վայել չէ սադիստական հակումներ ունենալը: Եթե նա գիտի, որ այդ մարդն, ով ընդհանուր առմամբ չի արել որեւէ բան, որի համար հարկավոր լիներ նրան հանել ծրագրից, կտանջվի եւ կտառապի ցավերի պատճառով, ի՞նչպես կարող է բժիշկը, նրա աչքերին նայելով, նրան տուն ուղարկել: Եթե մեր ատամը կամ գլուխը ցավում է, մենք անմիջապես ցավազրկող ենք խմում կամ գնում ենք բժշկի, մենք ջանում ենք խուսափել ցանկացած անհարմարությունից, ցանկացած ցավից: Ինչո՞ւ այլ հիվանդությունների պարագայում ցավից խուսափելու հակումը նորմալ է, բայց թմրանյութերից կախվածության դեպքում` ոչինչ, թող տառապե՞ն», - հարցրել է Հովհաննես Մադոյանը:

«Գուցե բարձր ճնշմամբ եւ դիաբետով մարդկանց ե՞ւս չբուժենք: Թող ճիշտ սնվեին, աղ ու շաքար չօգտագործեին: 1-ին տեսակի դիաբետով հիվանդներն այսօր ինսուլին են ստանում պետպատվերի շրջանակում եւ ոչ ոք նրանց այդ դեղամիջոցից չի զրկում, եթե նրանք տորթ են ուտում: Ոչ մի հիվանդության դեպքում «ռեժիմի խանգարման» պատճառով բուժումը չեն դադարեցնում, սակայն թմրանյութերից կախվածության վրա այդ կանոնը չգիտես ինչու չի տարածվում», - հավելել է նա:

Առողջապահության ազգային ինստիտուտի փորձագետ Սուրեն Նազինյանը NEWS.am Medicine-ի թղթակցի հետ զրույցում նշել է, որ Հայաստանում իրոք կան մեթադոնային բուժման կազմակերպման հետ կապված մի շարք լուրջ խնդիրներ:  

Առաջին խնդիրը, նրա խոսքով, վերաբերում է հիվանդին մեթադոնային բուժման ծրագրի մեջ ներառելու գործընթացին: Հայաստանում մի քանի բժշկից կազմված հանձնաժողովը (նախկինում այդ հանձնաժողովի մեջ նաեւ ոստիկան էր մտնում) որոշում է, թե արդյոք մարդը մեթադոն կստանա, չնայած շատ մասնագետներ նման մոտեցումը լիովին անհիմն են համարում: Թմրանյութային կախվածությամբ հիվանդը նույնպիսի հիվանդ է, ինչպես ցանկացած ուրիշը, եւ միայն ինքը պիտի որոշի, թե բուժման հասանելի մեթոդներից որն է իրեն ավելի հարմար:

«Օրինակ, եթե մարդը խոցային հիվանդություն ունի, ախտորոշումից հետո բժիշկը նրան բացատրում է, թե նրա համար բուժման ինչ մեթոդներ կան` պահպանողական, վիրահատական եւ այլն: Եթե խոսքը բարդ դեպքի մասին չէ, երբ ոչ մի այլընտրանքի մասին խոսք լինել չի կարող, հիվանդին հնարավորություն են տալիս որոշելու, թե որ բուժումն է իր համար նախընտրելի:  Թմրանյութերից կախվածության դեպքում պիտի ճիշտ նույնը լինի. մասնագետը պիտի ախտորոշում տա, իսկ հիվանդը պիտի որոշի, թե ինքն արդյոք մեթադոնային բուժում է ուզում փորձել, թե դետոքսիֆիկացիա», - ասել է Սուրեն Նազինյանը:

Ընդ որում, ինչպես ընդգծել է մասնագետը, դետոքսիֆիկացիոն բուժում սկսելու համար հանձնաժողով չեն հրավիրում, բայց մեթադոնային բուժում նշանակելու համար, չգիտես ինչու, մի մասնագետի չեն վստահում:

Բացի այդ, այնքան էլ հասկանալի չէ, թե ինչ չափանիշներով է առաջնորդվում հանձնաժողովը որոշում կայացնելիս. այն կարող է օրերով հիվանդին ստիպել սպասել, իսկ հետո նրան մերժել եւ չընդգրկել մեթադոնային բուժման ծրագրում, առանց հասկանալիորեն փաստարկելու այդ որոշումը: 

Երկրորդ խնդիրը մեթադոնային բուժումը կազմակերպելու ոլորտում, Սուրեն Նազինյանի խոսքով, կապված է գաղտնիության հարցերի հետ. հիվանդի թմրանյութային կախվածության  մասին անմիջապես իմանում է ոստիկանությունը, չնայած մեր օրենքը ենթադրում է, որ հիվանդի մասին տվյալները, այդ թվում` թմրանյութային կախվածության մասին, կարելի է  եւ հնարավոր է ոստիկանությանը փոխանցել միայն օրենքով նախատեսված դեպքերում: 

Երրորդ խնդիրը կապված է տոքսիկոքիմիական հետազոտությունների հետ, որոնց արդյունքների մասին եւս բժիշկները հայտնում են իրավապահ մարմիններին: Ցավոք, շատ հայ բժիշկներ այնքան էլ չեն հասկանում այդ հետազոտությունների իմաստը եւ նշանակությունը: Նրանք կարծում են, թե այդ հետազոտությունների իմաստն այն է, որ պարզեն` արդյոք հիվանդն այլ թմրանյութեր է օգտագործել եւ եթե օգտագործել է` պատժել նրան կամ հանել ծրագրից: Իրականում այս անալիզների իմաստը, ԱՀԿ-ի ուղեցույցերի համաձայն, այն է, որ շտկեն բուժումը. եթե մեթադոն ստացող հիվանդը շարունակում է այլ թմրանյութեր օգտագործել, գուցե անհրաժեշտ է շտկել դեղամիջոցի չափաբաժինը, հասկանալ, թե ինչու է նա շարունակում անել դա. գուցե նրան հոգեբանների եւ սոցիալական աշխատողների ավելի լուրջ օգնությունն է անհրաժեշտ (ի դեպ, այս մասնագետները, մեր տվյալներով, Հայաստանում այսօր ընդհանրապես չեն աշխատում թմրանյութից կախվածություն ունեցող մարդկանց հետ):

Թմրանյութերի օգտագործման էպիզոդիկ դեպքերը չպիտի առիթ դառնան հիվանդին մեթադոնային բուժման ծրագրից հանելու համար, ընդգծել է փորձագետը: ԱՀԿ-ի ուղեցույցների համաձայն, միակ պատճառը, որի  համար մարդուն կարելի է հանել ծրագրից, նրա այն գործողություններն են, որոնք սպառնում են բուժանձնակազմի եւ այլ հիվանդների առողջությանը եւ կյանքին:    

«Մենք ի՞նչ ենք ստանում` ՄԻԱՎ-ով մարդուն հանելով մեթադոնային բուժման ծրագրից: Դա ի՞նչ կտա հիվանդին եւ մեր երկրին: Դեպքերի 99 տոկոսում նա դարձյալ կսկսի ներարկումային թմրանյութեր օգտագործել եւ ամենայն հավանականությամբ առնվազն մի քանի մարդու ՄԻԱՎ-ով կվարակի: Նրան նաեւ անհրաժեշտ կլինի թմրանյութ ճարել, եւ բացառված չէ, որ դրա համար նա կանգնի հանցավոր ուղու վրա: Վաղ թե ուշ նա, ամենայն հավանականությամբ, բանտ կընկնի, իսկ դա լուրջ ծախսեր է ենթադրում երկրի բյուջեից», - պարզաբանել է Սուրեն Նազինյանը:

Այսօր Հայաստանում մետադոնային բուժումը կարգավորվում է ուղեցույցով, որը գրվել եւ հաստատվել է 2006-ին: Սակայն մասնագետներն ուզում են նոր ուղեցույց հաստատել, որում բոլոր վերոհիշյալ հարցերն ավելի լավ կկարգավորվեն:

Հետևեք NEWS.am Medicine-ին Facebook-ում և Twitter-ում


 
  • Տեսանյութեր
 
 
  • Իրադարձությունների օրացույց
 
 
  • Արխիվ
 
  • Ամենաընթերցվածը

ամիս

շաբաթ

օր

 
  • Հետեվեք մեզ Ֆեյսբուքում
 
  • Հարցում
Տեղյա՞կ եք արդյոք, որ 2027թ.–ից ՀՀ բոլոր քաղաքացիների համար պարտադիր է դառնալու բժշկական ապահովագրությունը
Տեղյակ եմ եւ կողմ եմ
Տեղյակ եմ եւ դեմ եմ
Տեղյակ եմ, դեռեւս չեմ կողմնորոշվում
Տեղյակ չեմ, բայց սկզբունքորեն կողմ եմ
Տեղյակ չեմ, բայց սկզբունքորեն դեմ եմ
Ինձ համար միեւնույն է