Դեղերի գնագոյացումը պետք է տարբերվի այլ ապրանքների գնագոյացումից․ փորձագետ

Դեղերի գնագոյացումը պետք է տարբերվի այլ ապրանքների գնագոյացումից։ Այս մասին գրում է դեղագործական ոլորտի փորձագետ Լիանա Ավետիսյանը «Դեղերի գների պետական կարգավորման մոտեցումները» հոդվածում, որը հրապարակվել է «Առողջապահության կառավարում» ֆեյսբուքյան հարթակում։

Ստորեւ ներկայացնում եքն հոդվածն ամբողջությամբ։

Դեղերի գների պետական կարգավորումը բարդ գործընթաց է, և բազմիցս քննարկվել է նաև Հայաստանում:  ՀՀ-ում դեղերի բարձր գները, ըստ ներկրողների և արտադրողների, պայմանավորված են 20% ԱԱՀ-ով, շուկայի փոքր ծավալներով և հետևաբար փոքր ծավալային զեղչերով, նաև բարձր փոխադրման ծախսերով: Սակայն այդ կարծիքի հետ կարելի է նաև վիճել, քանի որ, ըստ նախորդ հոդվածի մեջ նշված գների, որոշ դեղորայքների համար Ռուսաստանում գինն ավելի բարձր է, քան ավելի փոքր շուկա և ավելի բարձր ԱԱՀ ունեցող ՀՀ-ում: Նաև, մի շարք երկրներում, որոնց դասվում են նաև Ղազախստանն ու Ռուսաստանը, պետությունն է փոխհատուցում որոշ թանկարժեք դեղերի գների մի մասը: 

Պետական կառավարումը, ուղղված գնագոյացման կարգավորմանը, ունի մի քանի մոտեցում, երբ ֆիքսվում է մաքսիմալ գինը, ռեֆերենտ գինը կամ եկամուտի %-ային սահմանաչափը: Պետականորեն գնագոյացման կարգավորումը  ունի մի կողմից նպատակ ուղղված բնակչությանը սոցիալապես ապահովել դեղորայքի հասանելի գներով, մյուս կողմից հաշվի առնել դեղ արտադրողների և ներմուծողների շահերը:

Եվրոպական երկրների մեծ մասում, ինչպես նաև  Հնդկաստանում, Բրազիլիայում, Կանդայում պետությունը  լուրջ դերակատարում ունի դեղերի գնագոյացման կարգավորման հարցում: ԱՄՆ-ն դասվում է այն երկրների շարքին, որտեղ դեղերի գների կարգավորում պետականորեն  չի իրականացվում: Չնայած, սույն թվականի մայիսի 9-ին Թրամփը իր ելույթում նշեց, որ ԱՄՆ-ի դեղերի շուկայում  գները պետք է նվազեցնել և, հակառակը, ԱՄՆ-ում արտադրված դեղամիջոցների միջազգային գները բարձրացվեն, ըստ նրա, դա  կնպաստի լրացուցիչ գումարների ներհոսքի, որոնք կուղղվեն նոր  դեղաձևերի հայտնագործմանը:

Դեղերի ռեֆերենտ գների ներդրման քաղաքականությունը լայն տարածում ունի Եվրոպական  մի շարք երկրներում: Օրինակ, Բելգիան և Իտալիան սահմանել են ջեներիկ դեղամիջոցների ռեֆերենտ գների սահամանափակման քաղաքականությունը, այսինքն օրենքով սահմանել է միայն ջեներիկ դեղորայքի համար գներ, չընդգրկելով բրենդայինները: Կանադան և Գերմանիան սահմանել են այդպես կոչված Թերապևտիկ Ռեֆերենտ գներ, նպատակ ունենալով հիվանդությունները տարբեր խմբերի բաժանելով, տարբեր գնային քաղաքականություն կիրառել: Նիդեռլանդները թերապևտիկ ռեֆերենտ գնային քաղաքականությունը կիրառել է ըստ ATC –հիվանդությունների դասակարգման: Այդ դասակարգումը ԱՀԿ-ի կողմից համարվել է լավագույնը և հետագայում օգտագործվել է դեղերի գների պետական փոխհատուցման համար: Ռեֆերենտ գները սովորաբար ամրագրվում են մեկ տարի ժամկետով, այն դեպքում, երբ նշվել է կոնկրետ գին, այլ ոչ թե տոկոսային վերադիր, և կարող են վերանայվել ներմուծողի նամակի հիման վրա:

Ուսումնասիրությունները ցույց են տվել, որ ռեֆերենտ գնի ներդրումը առաջ է բերում  ցանկում ընդգրկված դեղամիջոցների գների իջեցման, միևնույն ժամանակ դեղագործական ընկերությունները, իրենց շահույթի պակասը ձգտում են լրացնել ի հաշիվ այդ ցանկում տեղ չգտած դեղորայքի գների բարձրացման։  Մեկ ուրիշ քաղաքականություն են որդեգրել Իսպանիայի և Միացյալ Թագավորության կառավարությունները ՝սահմանել են խիստ վերահսկողություն բոլոր դեղերի գների հանդեպ՝ և ներմուծվող, և տեղական արտադրության: Նրանք վերահսկում են և մեծածախ, և մանրածախ գնագոյացումը: Օրինակ՝ Շվեյցարիայում ֆիքսված է մեծածախի դեպքում վերադիր, որը կազմում է 8%,  Գերմանիայում այն չպետք է գերազանցի 20%:

Ռեֆերենտ գները սահմանելիս ուսումնասիրվում է ոչ միայն գնագոյացումը դեղներկրողների կողմից, այլ նաև համեմատում են տարածաշրջանային գները: Օրինակ, Ավստրիան ուսումնասիրում է բոլոր Եվրոմիության գները, բացառությամբ Բուլղարիայի և Ռումինիայի, ֆիքսում է մինիմալ, միջին և առավելագույն արժեքները, այնուհետև համեմատում ներքին շուկայի գնագոյացման հետ: Բուլղարիան սահմանում է ռեֆերենտ գներ միայն դեղատոմսով դուրս գրվող դեղորայքի համար՝ ֆիքսելով նվազագույն գինը մի շարք երկրներում, ինչպիսիք են Ռուսաստանը, Չեխիան, Պորտուգալիան և այլն: Գոյություն ունի մեկ այլ մոտեցում, երբ գները համեմատում են նույնատիպ ՀՆԱ ունեցող երկրների հետ:

ԵԱՏՄ երկրներից Ղրղզստանը և Հայաստանը գործնականում չեն վերահսկում դեղերի գնային քաղաքականությունը շուկայում:

Ռուսաստանում 2010 թ-ից սկսած պետությունը սահմանում է և մեծածախ, և մանրածախ գները Կենսական Նշականության Ցանկի դեղամիջոցների համար: Թեև Ռուսաստանում գրանցված է մոտ 20000 անուն դեղորայք, այդ ցանկը ընդգրկում է միայն մոտավորապես 700 անվանում դեղ, և յուրաքանչյուր տարի այդ ցանկը վերանայվում է:  Բելոռուսը վերահսկում է և մանրածախ, և մեծածախ գները: Այդ հարցում մեծ դեր է խաղում նաև պետական դեղատնային ցանցի առկայությունը: Գնային քաղաքականությունը կախված է դեղի գնից, ինչքան թանկ է այն, այնքան քիչ է վերադիրը: Այն տատանվում է 1% մինչև 30%:

Մոլդովայում մեկ տարվա համար գրանցվում է մաքսիմալ մեծածախ մինչև 15% և մարնածախ գները մինչև 25%: Գրանցումը կատարվում է դեղարտադրողի կողմից՝ ցույց տալով ամբողջ գնագոյացման շղթան:

Վրաստանում չկա պետական գնագոյացման կառավարում, քանի որ ԱԱՀ-ի բացակայության և շատ ճկուն գնային քաղաքականության հաշվին տարածաշրջանային գները Վրաստանում մնում են ցածր:

Մինչ այսօր ՀՀ-ում դեղերի գները պետականորեն չեն կարգավորվում: Ըստ վերջերս հրապարակված նախագծի պլանավորվում էր ստեղծել աշխատանքային խումբ, որը ըստ դեղերի օրենքի 11-րդ հոդվածի  3րդ և 4րդ կետերի պետք է մշակի ռեֆերենտ գներ միայն պետության կողմից ձեռք բերվող դեղորայքի համար: Այդ քաղաքականությունը կբերի պետ բյուջեի ծախսերի խնայմանը: Բայց, քանի որ դեղորայքի հոգսը ՀՀ-ում հոգում է հիվանդը,  ուստի խորհուրդ է տրվում սահմանել ռեֆերենտ գնային քաղաքականություն ոչ միայն պետության կողմից ձեռք բերվող դեղերի հանդեպ: Անհրաժեշտ է նաև ապահովել հակամենաշնորհային գնային քաղաքականությունը, որը ներկա պահին լիովին չի գործում, քանի որ մեծածախ գները մեծամասամբ նույնն են շուկայում: Ռեֆերենտ գներ սահմանելիս ոչ միայն անհրաժեշտ է վերլուծել գնագոյացումը, այլ համեմատել ՀՀ-ում դեղերի շուկայական գները այլ պետությունների հետ, մասնավորապես, քանի որ ՀՀ-ն հանդիսանում է ԵԱՏՄ անդամ, այդ երկրների և հարևան Վրաստանի հետ: Բացի այդ կարելի է օգտագործել Գերմանիայի փորձը՝ դասակարգելով դեղերը ըստ նշանակման ցուցումի: Օրինակ՝ այնպիսի քրոնիկական հիվանդությունների ինչպիսիք են սիրտ-անոթային հիվանդությունները, շաքարախտը, ասթման բուժման դեղորայքը ընդգրկել I դասում և սահմանել մինիմալ գնաճ, II դասում ընդգրկել օրինակ հակաբորբոքային, հակախոլեստերինային, հորմոնալ դեղորայքները և այլն: Այս դասակարգումը նաև օգտակար կլինի հետագայում բշժկական ապահովագրության ներդրումից հետո՝ փոխհատուցման մեխանիզմներ մշակելուց:  

Այս դասակարգումից բացի կարելի է նաև ուսումնասիրել Բելառուսի փորձը՝ սահմանելով առավելագույն վերադիր մատչելի դեղորայքի համար և մինիմալ ավելի թանկարժեքների: Ի դեպ, այդ փորձը ներ է դրվել Ադրբեջանում, որից հետո գները իջել են, և Վրաստանից դեպի իրենց շուկա ՛սև՛ ներմուծումը նվազել է:

Ռեֆերենտ գնային քաղաքականության ներդրումից առաջ նախ պետք է ուսումնասիրվի դեղերի գնագոյացումը ՀՀ շուկայում, քննարկվի այն դեղարտադրող և ներմուծողների հետ միասին և այնուհետև եզրահանգել ամենաօպտիմալ կարգավորման մոտեցմանը, որը կնպաստի Հայաստանում դեղերի գների նվազմանը:

Ընդհանրապես դեղերի գնագոյացումը պետք է տարբերվի այլ ապրանքների գնագոյացումից և ԱՀԿ ունի հստակ խորհուրդների ցանկ դեղերի գնագոյացման վերաբերյալ, որը կներկայցնեմ առանձին: