Երիկամային անբավարարությունն այլևս դատավճիռ չէ. բուժման ի՞նչ մեթոդներ կան այսօր Հայաստանում և որո՞նք են հայտնվելու ապագայում

Ընդամենը 50 տարի առաջ երիկամային անբավարարությունը, ինչպես երիկամների այլ հիվանդությունների մեծ մասը, համարվում էր դատավճիռ: Այսօր արդեն Հայաստանում այս հիվանդություններով պացիենտների հետ  խոսում են ոչ թե կյանքի տեւողության, այլ դրա որակը բարելավելու եւ յուրաքանչյուր կոնկրետ դեպքի համար լավագույն բուժման մեթոդն ընտրելու մասին։

Հայաստանում նեֆրոլոգիայի և օնկոնեֆրոլոգիայի զարգացում, երիկամների հիվանդությունների բուժման աշխարհում կիրառվող մեթոդների ներդրում, այդ թվում՝ փոխպատվաստում. այս բոլոր թեմաները քննարկվեցին 2006 թվականից ամբողջ աշխարհում նշվող Երիկամների համաշխարհային օրվա առիթով «Արաբկիր» բժշկական համալիր-Երեխաների և դեռահասների առողջության ինստիտուտում կազմակերպված սիմպոզիումի ժամանակ։

«Արաբկիր» բժշկական համալիրի նեֆրոլոգիայի, հեմոդիալիզի և երիկամների փոխպատվաստման կլինիկայի ղեկավար, դոկտոր պրոֆեսոր Աշոտ Սարգսյանը NEWS.am Medicine-ի հետ զրույցում նշեց, որ Երիկամների համաշխարհային օրվա նպատակն է ուշադրություն հրավիրել այս օրգանի հիվանդությունների վրա, որոնք այսօր շատ տարածված են ամբողջ աշխարհում: Սիմպոզիումի շրջանակներում քննարկման համար ընտրվել են թեմաներ, որոնք առավել արդիական են այսօր Հայաստանում։

Նեֆրոլոգիան Հայաստանում. «Դատավճռից» մինչև հեմոդիալիզի ներդրում

Մանկական ուրոլոգ վիրաբույժ, բժշկական գիտությունների դոկտոր, պրոֆեսոր Արա Բաբլոյանը NEWS.am Medicine-ի թղթակցի հետ զրույցում ասաց, որ անցյալ դարի 60-70-ական թվականներին ընդունված էր համարել, որ երիկամային անբավարարություն ունեցող անձը ապագա չունի։ Եվ այն տարիներին, ավաղ, սա ամենևին էլ թյուր կարծիք չէր, Հայաստանում իսկապես քիչ բան էր հնարավոր անել նման պացիենտների համար։

Թե որքան վատ էր ամեն ինչ, պարզ դարձավ Սպիտակ քաղաքի 1988-ի երկրաշարժից հետո. փլատակների տակից փրկվածներից շատերը հետագայում մահացան միայն հեմոդիալիզի սարքերի բացակայության պատճառով։

Ինչպես պարզաբանեց հեմոդիալիզի և երիկամների փոխպատվաստման բաժանմունքի վարիչ, նեֆրոլոգ Հելեն Նազարյանը, որոշ տուժածների մոտ, ովքեր ստիպված են եղել երկար ժամանակ անցկացնել փլատակների տակ, զարգացել է այսպես կոչված «Քրաշ սինդրոմ»`երկարատև ճզմման համախտանիշ, որն ուղեկցվում է երիկամային սուր անբավարարությամբ։ Այս մարդկանց երիկամների ֆունկցիաները կվերականգնվեն, և ապագայում նրանք կվերադառնան բնականոն կյանքին, եթե կարողանաք նրանց անհրաժեշտ ժամանակ (երբեմն մինչև 40 օր) պահել հեմոդիալիզի վրա: Սակայն առանց դիալիզի այդ հիվանդները սովորաբար մահանում էին։ Եվ սա հենց այն ճակատագիրն էր, որը սպասվում էր երկրաշարժից հետո բազմաթիվ տուժածների։ Իհարկե, այդ տարիներին միջազգային հանրությունը երկրին ցուցաբերում էր հնարավոր բոլոր օգնությունները, բայց դեռևս չկար բավարար քանակությամբ դիալիզի ապարատներ։

Երկրաշարժից հետո, ինչպես նշեց բժիշկ Նազարյանը, սկսեցին Հայաստան բերել հեմոդիալիզի մեքենաներ, տարբեր հիվանդանոցներում բացվեցին համապատասխան բաժանմունքներ, վերապատրաստվեցին բժիշկներ ու բուժքույրական անձնակազմ։ Այսօր ամբողջ հանրապետությունում գործում է հեմոդիալիզի 16 բաժանմունք և բոլորը հագեցած են լավ սարքավորումներով։

Փոխպատվաստում. նոր հույս և կյանքի նոր որակ

Հեմոդիալիզը, իհարկե, կարող է մարդուն փրկել հնարավոր մահից` երիկամային անբավարարության ժամանակ: Բայց եթե պացիենտը պետք է այս պրոցեդուրան անցնի 15-20 տարի, շաբաթը երեք անգամ, դա կարող է որոշակի դժվարություններ ստեղծել և բացասաբար անդրադառնալ նրա կյանքի որակի վրա։ Իսկ եթե պացիենտը երեխա է, ապա մշտական ​​դիալիզը, ինչպես նշեց բժիշկ Նազարյանը, կարող է ազդել նրա աճի ու զարգացման վրա։ Նման պացիենտների համար խնդրի լուծում կարող է լինել երիկամի փոխպատվաստումը, որը նրանց ավելի լիարժեք կյանք կապահովի։

Հայաստանում երիկամի փոխպատվաստման առաջին վիրահատությունները պրոֆեսոր Բաբլոյանի խոսքով, կատարվել են դեռևս 1970-ականներին։ Այն ժամանակ դրանք միայն առանձին վիրահատություններ էին, սակայն 1991 թվականից հետո նման վիրահատություններ սկսեցին շատ ավելի հաճախակի լինել։ Մինչև 1994 թվականը Հայաստանում կատարվել է դիակային դոնորների երիկամների մոտ 20 փոխպատվաստում. երիկամները, ինչպես բժիշկ Նազարյանն է հիշում, բերում էին Լենինգրադից (այժմ՝ Սանկտ Պետերբուրգ): Խորհրդային Միության փլուզումից հետո ի հայտ են եկել որոշակի դժվարություններ, և հաջորդ մի քանի տարիների ընթացքում երկրում փոխպատվաստումներ չեն իրականացվել։

Սակայն 1999 թվականին պրոֆեսոր Բաբլոյանը կատարել է ևս 2 փոխպատվաստում, իսկ 2002 թվականից՝ օրգանների փոխպատվաստման մասին օրենքի ընդունումից հետո, նման վիրահատություններ սկսել են ավելի կանոնավոր կերպով իրականացվել։

Ինչպես նշեց Հելեն Նազարյանը, 2002 թվականից մինչ օրս Հայաստանում իրականացվել է երիկամի 245 փոխպատվաստում` ոչ մահացած, ողջ դոնորներից։

Հաջորդ քայլերը՝ դիակային դոնորներ և արհեստական ​​օրգաններ

Այսօր հանրապետությունում տարեկան մինչև 22 երիկամի փոխպատվաստում է իրականացվում։ Այնուամենայնիվ, հեմոդիալիզ ստացող շատ ավելի շատ պացիենտներ կան, որոնք փոխպատվաստման կարիք ունեն, այս պահին` մոտ 1200-ը:

Նրանցից շատերի համար դոնորներ չեն գտնվել: Այնուամենայնիվ, երկրում դիակային դոնորության զարգացումը կարող է արմատապես փոխել այդ պացիենտներից առնվազն մի քանիսի կյանքը:

Ինչպես նշեց բժիշկ Նազարյանը, Հայաստանում ներկայումս չկան դիակային օրգանների եւ հյուսվածքների նվիրատվության օրենսդրական խոչընդոտներ, սակայն կան որոշ խնդիրներ՝ կապված ինչպես բնակչության, այնպես էլ բուժանձնակազմի մտածելակերպի հետ։ Բայց եթե մենք հաղթահարենք դրանք և դեռ սկսենք փոխպատվաստել ուղեղային մահվամբ մարդկանց օրգանները, դա կարող է փրկել երիկամների լուրջ հիվանդությամբ շատ պացիենտների կյանքեր:

Աշոտ Սարգսյանի խոսքով, տեսանելի ապագայում ցանկալի կլինի լուծել նաև փոխպատվաստման հետ կապված որոշ խնդիրներ՝ ինչպես կենդանի, այնպես էլ դիակային դոնորներից։ Խոսքն, առաջին հերթին, փոխպատվաստված օրգանը «մերժելու» մասին է, երբ ռեցիպիենտի օրգանիզմը չի ընդունում դոնորական օրգանը, արտամտղում է այն. դա կանխելու համար այսօր օգտագործվում են իմունոսուպրեսանտներ, որոնք, սակայն, ունեն բազմաթիվ անցանկալի կողմնակի ազդեցություններ։ Եթե ​​կարելի լինի գենային ինժեներիայի կամ այլ մեթոդների միջոցով ճանապարհ գտնել` ռեցիպիենտի օրգանիզմը փոխպատվաստված օրգանի նկատմամբ «հանդուրժող» դարձնելու համար, որպեսզի իմունոսուպրեսիա չպահանջվի, սա կլինի երիկամների հիվանդության բուժման հաջորդ կարևոր քայլը: Այս ուղղությամբ աշխատանքներ արդեն ընթանում են, և ամբողջ աշխարհում բազմաթիվ բժիշկներ և պացիենտներ սպասում են դրանց արդյունքներին։

Սակայն մասնագետները պատկերացում չունեն, թե երբ կհայտնվեն փոխպատվաստման համար նախատեսված արհեստական ​​կամ 3D տպիչով օրգանները: Երիկամը, ըստ բժիշկ Սարգսյանի, շատ բարդ ու «խելացի» օրգան է, և դրա արհեստական ​​կրկնօրինակը ստեղծելը շատ դժվար կլինի։ Չնայած նա չի բացառում, որ ապագայում մի օր դա հնարավոր կլինի։ Հնարավոր է նաեւ, որ ապագայում լինի քսենոտրանսպլանտացիա՝ կենդանիներից օրգանների փոխպատվաստման հնարավորություն։ Բայց սրա համար նույնպես գիտնականները ստիպված կլինեն երկար ու դժվարին ճանապարհ անցնել։

Հետևեք NEWS.am Medicine-ին Facebook-ում և Twitter-ում